بریکس پلاس: فرصت هایی برای اقتصادهای نوظهور

نظم جهانی معاصر چندقطبی است، جایی که ژئواکونومیک در تدوین سیاست بسیاری از کشورها بر ژئوپلیتیک اولویت دارد. علاوه بر این، اقتصادهای نوظهور برای رونق اقتصادی مشترک با یکدیگر همکاری می کنند. تغییر از ژئوپلیتیک به ژئواکونومیک آنقدرها که به نظر می رسد ناگهانی نیست. بسیاری از سازمان ها و کشورها نقش تعیین کننده ای در ایجاد آن داشته اند. بریکس نمونه ای از یک مدل ژئواکونومیک است که از زمان آغاز به کار به نقطه عطف قابل توجهی دست یافته است. در سال 2001، جیم اونیل، اقتصاددان ارشد گلدمن ساکس، ایده BRIC را تدوین کرد که با پیوستن آفریقای جنوبی به این بلوک در سال 2010، به BRICS تبدیل شد. نقش کشورهای بریکس به سرعت در اقتصاد جهانی در حال افزایش است. بر اساس مقاله تحقیقاتی نقش رو به افزایش کشورهای بریکس در اقتصاد جهانی، از جمله نوآوری نهادی، که در مجله اقتصاد بریکس 2023 منتشر شد، سهم بریکس در تولید ناخالص داخلی جهان از 9/11 درصد در سال 2000 به 6/25 درصد در سال 2021 افزایش یافت. این گروه دارای تولید ناخالص داخلی 27.6 تریلیون دلاری در سال 2023 است که نشان دهنده 31 درصد اقتصاد جهانی است و کشورهای G7 با تولید ناخالص داخلی 30 درصد در رتبه دوم قرار دارند. توجه به این نکته مهم است که تجارت درون بریکس به طرز چشمگیری افزایش یافته است که در آن چین نقش محوری ایفا می کند. تجارت خارجی چین با کشورهای بریکس 17 درصد در سال 2022 و 19 درصد در سال 2023 افزایش یافته است. به طور مشابه، تجارت چین و روسیه در سال 2022 به 190 میلیارد دلار رسیده است و حجم تجارت روسیه و چین در شش ماهه اول سال 2023 نیز 20 درصد رشد داشته است. علاوه بر این، با وجود درگیری ها و اختلافات مرزی مختلف، تجارت بین چین و هند در سال 2022 به 135.98 میلیارد دلار افزایش یافته است. تجارت چین و برزیل در سال 2022 به 165.6 میلیارد دلار رسیده است که افزایش 8.1 درصدی را نشان می دهد. آفریقای جنوبی بزرگترین شریک تجاری چین در آفریقا با تجارت دوجانبه 56.74 میلیارد دلار در سال 2022 است که نسبت به سال قبل 11 درصد افزایش داشته است. کشورهای BRICS همچنین تشکیل بانک توسعه جدید (NDB) را با هدف بسیج منابع برای پروژه های زیرساختی و توسعه پایدار در بازارهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه رهبری کردند. به گزارش وب سایت رسمی بریکس، NDB به عنوان جایگزینی برای بانک جهانی (WB) تأسیس شد. بیش از 90 پروژه به ارزش 32 میلیارد دلار برای توسعه زیرساخت برای اقتصادهای نوظهور تصویب شده است. NDB از زمان شروع فعالیت خود در سال 2015 تقریباً 33 میلیارد دلار وام عمدتاً برای پروژه های آب، حمل و نقل و سایر زیرساخت ها تصویب کرده است. علاوه بر سایر کشورهای بریکس، آفریقای جنوبی نیز در سال 2020 یک میلیارد دلار وام برای مبارزه با همه گیر COVID-19 دریافت کرده است. ذکر این نکته ضروری است که بر خلاف صندوق بین المللی پول (IMF)، بانک توسعه ملی به هیچ یک از کشورهای بریکس خود وام یا کمک مشروط ندارد، بلکه کشورها را تشویق می کند تا با ارزهای محلی خود تجارت کنند. در عین حال، چین به عنوان بخشی از کمپین دلارزدایی خود، طلا ذخیره می کند. چین تنها در سال 2023 225 تن طلا به ارزش 13 میلیارد دلار ذخیره کرده است. به غیر از چین، سایر کشورهای بریکس از جمله روسیه، هند و برزیل به طور پیوسته در حال خرید طلا هستند. بر اساس اعلام شورای جهانی طلا، بریکس رسما بزرگترین خریدار طلا در سال 2023 است. این ذخایر طلا توسط کشورهای بریکس به ویژه چین، یوان را در آینده تقویت خواهد کرد. ارقام همچنین حاکی از آن است که دلار در مسیر کاهش قرار دارد. بر اساس گزارش گروه تجاری آکسفورد در سال 2022، در سال 2019، 88 درصد از تجارت جهانی ارز به دلار آمریکا بود، اما تا سال 2022، این سهم به 58.8 درصد کاهش یافت. در سال 2022، عربستان سعودی و ترکیه کالاهای روسیه و چین را به یوان و روبل مبادله کردند. در آگوست 2023، هند و امارات تجارت دوجانبه را با ارزهای محلی خود آغاز کردند. دهلی نو یک میلیون بشکه نفت را به روپیه هند خریداری کرد. به همین ترتیب، در 20 دسامبر 2023، معاون نخست وزیر روسیه آندری بلوسف در جریان سفر خود به چین اعلام کرد که در سال 2023، 95 درصد تجارت دوجانبه روسیه و چین در رابل و یوان انجام شده است. با توجه به رشد اقتصادی و رو به رشد روابط درون تجاری بین کشورهای بریکس، چین و روسیه از سال 2017 خواستار گسترش کشورهای بریکس برای ایجاد فرصت هایی برای اقتصادهای نوظهور شده اند. بنابراین، در 22 تا 24 آگوست 2023، در اجلاس سران بریکس در آفریقای جنوبی، از شش عضو جدید برای پیوستن به بریکس دعوت شد که شامل اتیوپی، ایگپی، آرژانتین، ایران، امارات و عربستان سعودی بودند. آرژانتین به دلیل اجبارهای ژئوپلیتیکی خود این دعوت را پس گرفت، اما پنج عضو باقی مانده از اول ژانویه 2024 به بریکس پیوستند. با اضافه شدن پنج عضو جدید، انتظار می رود تولید ناخالص داخلی کشورهای بریکس 30.8 تریلیون دلار افزایش یابد. بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، بلوک توسعه‌یافته سهمی معادل ۳۷.۳ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان در سال آینده، ۳۷.۷ درصد در سال ۲۰۲۵ و ۳۸.۵ درصد در سال ۲۰۲۸ خواهد داشت.

علاوه بر این، امارات، عربستان سعودی و ایران کشورهای نفت خیز هستند که سهم خود را از تولید نفت افزایش خواهند داد. بر اساس گزارش موسسه انرژی بررسی آماری انرژی جهانی (2022)، افزودن اقتصادهای نفتی در کشورهای بریکس، سهم تولید نفت را از 20.4 درصد به 43.1 درصد افزایش می دهد. بر اساس داده‌های صادرات و تولید نفت سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) برای سال 2022، بریکس پلاس قرار است تعادل قدرت در بازار جهانی انرژی را تغییر دهد. از نظر ذخایر نفت، این گروه همچنین نزدیک به نیمی از مجموع 719.5 میلیارد بشکه نفت جهان از 1.6 تریلیون را در اختیار خواهد داشت. در حالی که گروه G7 از اقتصادهای پیشرو شامل ایالات متحده، بریتانیا، آلمان، ایتالیا، کانادا، فرانسه و ژاپن تنها 3.9 درصد از ذخایر شناخته شده نفت خام را در اختیار دارند. جدای از این، کشورهای بریکس به تنوع بخشیدن به اقتصاد مبتنی بر نفت خود در بازارهای جدید کمک خواهند کرد، که در آن سایر اعضای بریکس روسیه و چین کمک خواهند کرد. گنجاندن ایران در برجام ممکن است به کاهش تاثیر تحریم های آمریکا علیه آن کمک کند. با توجه به اینکه این کشور هشتمین تولیدکننده بزرگ نفت جهان است و سومین ذخایر بزرگ نفت را در اختیار دارد. می تواند نیازهای انرژی کشورهای بریکس را تا حد زیادی برآورده کند. مصر و اتیوپی دارای ذخایر عظیمی از نفت، گاز طبیعی، سنگ آهن، فسفات، منگنز، طلا، پلاتین، سنگ آهک مس، گچ، تالک، آزبست، سرب، عناصر خاکی کمیاب و روی هستند. کشورهای بریکس به دلیل موقعیت استراتژیک قابل توجه و روابط طولانی مدت سیاسی و اقتصادی با پکن، می توانند حداکثر منافع را از این کشورهای آفریقایی غنی از منابع دریافت کنند و همچنین به آنها در بهبود اقتصاد خود کمک کنند. به غیر از منابع معدنی، آفریقا دو مورد از حیاتی ترین دارایی ها را در اختیار دارد: زمین های قابل کشت برای تولید مواد غذایی و جمعیت جوان. تا سال 2060، آفریقا حدود 30 درصد از جمعیت جهان را تشکیل خواهد داد. در همین حال، بر اساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، آفریقا دارای 45 درصد از زمین های قابل کشت جهان برای کشاورزی و 60 درصد از زمین های زراعی دست نخورده است که کشورهای بریکس می توانند بیشتر برای اهداف توسعه ای اکتشاف کنند. پاکستان همچنین برای عضویت در BRICS درخواست داده است، عضویت BRICS Plus می تواند (1) موقعیت اقتصادی پاکستان را تقویت کند و به یافتن بازارهای جدید در کشورهای بریکس کمک کند. (2) کاهش موقعیت پاکستان در منطقه و فراتر از آن؛ (iii) تقویت مشارکت با چین از طریق پیوستن به انجمن های تحت رهبری چین؛ (IV) یک زنجیره تامین نفت پایدار و (v) گسترش مبادلات اجتماعی-فرهنگی و آموزشی. برای نتیجه گیری، لازم به ذکر است که همه کشورهای جدید اضافه شده در حال حاضر عضو BRI هستند و بیشتر آنها با خطوط راه آهن و جاده ای که تحت پروژه های BRI ساخته شده اند، متصل هستند. برای پاکستان، مسیر تجاری واردات و صادرات کالا به و از آفریقا می تواند مصر- سودان- اتیوپی- جیبوتی- عربستان- عربستان- امارات- ایران و پاکستان به چین باشد. جاده و اتصال به مسیرهای ریلی موجود ممکن است گسترش تجارت پاکستان را به کشورهای آفریقایی افزایش دهد.